Yün

Yün bazı memelilerden (özellikle koyun, keçi, deve, lama, ada tavşanı) elde edilen hayvansal kıl kökenli doğal bir elyaf türü. Sıcak tuttuğu için battaniye ve kışlık giysilerin üretiminde kullanılır. Yün elyafı koyundan genellikle canlı hayvanlardan kırkılmak suretiyle olmak üzere değişik yöntemlerle elde edilir. Bu tür yüne kırkım yünü denir. Bu yünün ticari değeri diğer yöntemlerle elde edilenlerinkinden yüksektir. Kasaplık hayvanların kesildikten sonra derilerinin işlenmesi ile elde edilen yüne ise tabak yünü veya kasapbaşı yünü denir. Herhangi bir nedenle ölmüş hayvanın postundan elde edilen yün ise post yapağısı adını alır. Tabak yünü veya post yapağısı (yapak) deriden yolunarak alınmışsa kıl köklerini de içerdiğinden kırkım yününe göre daha düşük kalitelidir.

Canlı hayvandan kırkım işi genellikle el makası veya bu iş için geliştirilmiş motorlu aletlerle yapılır. Yün elyafı genellikle dağıtılmadan bir bütün olarak kırkılır ve toplanır. Buna yörelere göre (tulup, gömlek, dulup veya tulum gibi) adlar verilir.

İki Tür yün Farkı

Kimyasal yapısı

Deri içerisinde teşekkül eden kıl kökünün yanında yağ ve ter bezleri bulunur. Ter bezleri deri yüzeyine salgı yapar. Yağ bezleri ise kıl köküne yağ salgılar. Bu yüzden yün ve kıl değişik miktarlarda ter tuzları ve yağ içerir. Bunun yanında hayvanın yaşadığı ortamdan ileri gelen ot, toprak, dışkı artıkları v.b. kirler de vardır. Bu bakımdan işlenmemiş yün elyafın (yapağının) yapısındaki maddeler % olarak şöyle sıralanabilir:

1.  %33 keratin (yün proteini)
2.  %28 ter tuzları
3.  %26 kir
4.  %12 yün yağı
5.  %1 anorganik maddeler

Bu kirler yüzünden yıkandığı zaman yapak ağırlığında bir azalma görülür. Kaba elyaf ağırlığının üçte birini, ince elyaf ise yarısından fazlasını kaybeder. Yapağının yıkanmasından sonra ağırlığının azalmasına teknikte çekim adı verilir. Genellikle kaba elyaf yerine düşük çekimli yün, ince elyaf yerine ise yüksek çekimli yün denilir.

Doğal Lifler

Doğal lifler Sınıflandırması

İplikçilik Numaralandırma Sistemleri

İpliklerin incelik veya kalınlıkları numaralar ile belirtilir. Numaralandırma iki şekilde yapılır:

1 – Uzunluk Numaralandırması

Belirli bir ağırlığa düşen uzunluk miktarı ile numaralandırmadır.

2 – Ağırlık Numaralandırması

Belirli bir uzunluğa düşen ağırlık miktarı ile numaralandırmadır.

Uzunluk Numara Sistemleri

Ağırlık Numara Sistemleri

• Metrik(Nm)
• İngiliz Pamuk ipliği(Ne)
• Fransız(No)
• İngiliz Keten(Ne L)
• İngiliz Kamganı(Ne K)
• İngiliz Strayhgarn(Ne W)

• Uluslararası Ağırlık (tex) Denye(den, Td)

• 

  Kamgarn Yün İpliği

Burada da görüldüğü gibi numaralandırmada birçok farklı sistem kullanılmaktadır.

Bu sistemlerden en fazla kullanılanlar aşşağıda açıklanmaktadır.

Metrik Numara Sistemi

Bu sistem yün ve yün tipi liflerden üretilen ipliklerin numaralandırmasında kullanıldığı gibi, işlem kolaylığı nedeniyle tüm ipliklerin dönüşüm formüllerine de yardımcı bir numaralandırmadır.

Bir gram ağırlığındaki ipliğin kaç metre olduğunun ifadesidir. Örneğin; toplam ağırlığı 1 gram olan iplik 30 metre geliyor ise bunun numarası 30 olarak ifade edilir.

Örnekler:

Nm20   :……………………………………    1 gramı 20 m olan iplik

Nm100 :……………………………………    1 gramı 100 m olan iplik

İngiliz Pamuk İpliği Sistemi (NcB) veya (Ne.)

Pamuk İpliği

Pamuk ipliklerinin numaralandırılmasında kullanılır, 1 libre iplikteki 840 yardaların sayısıdır. Diğer ingiliz sistemlerinde bu uzunluk değişiklik gösterir. Örneğin; ingiliz keten, kenevirde kabul edilen uzunluk 300 Yarda iken, Kamgamda 560 yardadır.

1 libre = 453.6 gr

1 yarda = 91.4 cm (0.914m)

840 yarda =768 metre

Örneğin 453.6 gr ağırlığındaki iplik 15.360 m (20 x 768 m ) geliyorsa bunun inceliği Ne 20’dir.

Uluslararası Ağırlık Sistemi ( Tex )

Uluslararası sistemdir. Her türlü iplik için kullanılabilir. 1000 metre ipliğin kaç gram geldiğinin ifadesidir.

Örnekler:

1000 m iplik…………………..50 gr ise………………………………………………………50 Tex

2000 m iplik………………….200 gr ise…………………………………………………….100 Tex

Tex’in 1000 katı olan kiloteks (Ktex) iplikhanelerde ara ürün olan şeritlerde ve vatkalarda, onda biri olan desiteks yapay liflerin ve filament ipliklerin numaralandırmasında kullanılır.

Denye sistemi(den)

Filament ipliklerin ve liflerin numaralandırmasında kullanılır. 9000 metre iplikteki gramların sayısını belirtir.

Örnekler:

9000 m iplik………………… 200 gr…………………………200 den

9000 m iplik………………… 150 gr………………………….150 den

Bazı Pratik Dönüşüm Formülleri

Nm = Ne x 1.69

Ne = Nm x 0.59

Nm = 1000/Tex

Nm = 1/Ktex

Tex =  1000/nm

Nm = 9000/Den

Den =9000/Nm

Katlı İplikler ve Numaralandırılmaları

Çok Katlı İplikler

Kumaş üretiminde bazı belirli amaçlar için katlı bükülü iplikler kullanılmaktadır. Bu tür ipliklerde büküm yönü tek kat ipliğin tersi yönünde verilir.

A- Aynı Numaradaki İplikler

Uzunluk numara sistemine göre iplik numarası kat adedine bölünür. Ağırlık numara sisteminde ise iplik numarası kat adedi ile çarpılır.

Örnek:

Nm = 60/3 =Nm20 ( 3 adet Nm60 iplik katlanıyor, yeni numarası Nm20’dir)

30 tex x 3 = 60 Tex (3 adet tex iplik katlanıyor, yeni numarası 60 Tex )

B – Farklı Numaradaki İplikler

Uzunluk numara sistemine göre 2 veya daha katlılar için şu formül uygulanır.

Nz=  N1xN2 /N1+N2

Nz=  N1x N2x N3x N4 / N2 x N3 x N4 + N1 x N3 x N4 + N1x N2 x N4 + N1 x N2 x N3

Ağırlık numara sistemine göre

Texz= Tex2+ …………..+ Texn

Örnekler:

1 – Nm 20 ve Nm 30 ikği iplik beraber bükülüyorlar, ipliğin yeni numarası:

Nmz = N1x N2/ N1 + N2

= 20 x 30 / 20 + 30 = 12

2 – Tex 20 ve Tex 30 iki iplik beraber bükülüyorlar, ipliğin yeni numarası:

Tex z = Tex1 + Tex2

= 20+30 – 50′ dir.

Tüm bu hesaplamalarda bükümden dolayı büzülme göz önüne alınmamıştır.